Βίοι Παράλληλοι

Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε τις εκλογές του 2019, υπήρχαν αρκετοί αναλυτές που επεξεργάζονταν το ενδεχόμενο να παραιτηθεί ο Αλέξης Τσίπρας από την ηγεσία του κόμματος. Άλλωστε, ελάχιστοι αρχηγοί του δικομματισμού έχουν διατηρήσει τη θέση τους μετά από εκλογική ήττα· ειδικά σε περιπτώσεις απερχόμενων πρωθυπουργών, η Μεταπολίτευση μας προσφέρει ένα και μοναδικό παράδειγμα: τον αείμνηστο Ανδρέα Παπανδρέου. Ο Παπανδρέου έχασε την πρωθυπουργία από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στις τριπλές εκλογές του ’89-’90, όμως παρέμεινε στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ και τελικά επανεξελέγη το 1993. Ίσως αυτή η ιδιαίτερη επιτυχία του «Αντρίκου» να αποτέλεσε έμπνευση για τον Αλέξη Τσίπρα, όταν επέλεξε να διατηρήσει την Προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ το 2019. Η συνέχεια, όμως, δεν ήταν η ίδια. Όταν ήρθαν οι εκλογές του 2023, ο ΣΥΡΙΖΑ όχι απλά δεν εξελέγη Κυβέρνηση, αλλά κατέρρευσε εκλογικά, έχοντας τη χειρότερη επίδοση αξιωματικής αντιπολίτευσης, τουλάχιστον από το 1950. Κι όμως, τις πρώτες μέρες, ο Τσίπρας έδειχνε πρόθυμος να συνεχίσει ως Πρόεδρος του κόμματος. 

Την Πέμπτη, 29η Ιουνίου 2023, όμως, ήρθε μία ιστορική στιγμή: ο Αλέξης Τσίπρας παραιτήθηκε από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ μετά από 15 χρόνια. Με αυτήν του την παραίτηση έκλεισε ο κύκλος ενός κόμματος που ξεκίνησε στα 3% και, εκμεταλλευόμενο τις συγκυρίες, αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση ως αριστερά, και τελικά εξελέγη κυβέρνηση, φέρνοντας σημαντικά νομοσχέδια στο πεδίο των κοινωνικών δικαιωμάτων. Μέχρι εκεί μπορούν να γίνουν παραλληλισμοί με το ΠΑΣΟΚ· αλλά μέχρι εκεί. Αυτό παραδέχθηκε ο Αλέξης Τσίπρας με την παραίτησή του: ότι δεν είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου. Βεβαίως, οι ιστορικές συγκυρίες, οι ιδεολογίες, οι προσωπικότητες και η κοινωνική πραγματικότητα ήταν όλα ευθυγραμμισμένα, ώστε να μην μπορεί να υπάρξει ένας νέος Ανδρέας. Όμως, το τέλος του Αλέξη Τσίπρα και το τέλος του Ανδρέα Παπανδρέου στην πραγματικότητα μοιάζουν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι φαίνεται στην επιφάνεια, καθώς η αποτυχία του Τσίπρα καλύπτει και κρύβει τις ομοιότητες. 

«Ο Έγγελος κάπου αναφέρει πως όλα τα κοσμοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα εμφανίζονται, ας πούμε, δυο φορές. Ξέχασε να προσθέσει: την πρώτη φορα ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα.» – Καρλ Μαρξ, Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη 

Ο Ανδρέας Παπανδρέου εξελέγη το 1981 ως ένα λαμπρό πρόσωπο, αριστερό, προοδευτικό, που θα έφερνε την αλλαγή. Την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησής του (1981-1985), έπεισε πολύ κόσμο πως πράγματι κινείτο σε μια αριστερή κατεύθυνση και πως βάζει την Ελλάδα και τους Έλληνες μπροστά. Όμως, η δεύτερη περίοδος διακυβέρνησης (1985-1989) χαρακτηρίστηκε από μία μετριοπάθεια, μία δεξιά-συντηρητική στροφή, που απογοήτευσε και έδιωξε τους αριστερούς από τις τάξεις του. Τελικά, αφού κέρδισε 2 εκλογικές αναμετρήσεις, ηττήθηκε από τον (Κωνσταντίνο) Μητσοτάκη, έναν στυγερό νεοφιλελεύθερο που προσπάθησε να αντιστρέψει τα όποια προοδευτικά βήματα του Ανδρέα. Η εκλογή του Μητσοτάκη αποτέλεσε ένα πρώτο παράδειγμα μιας συντηρητικοποίησης της κοινωνίας, στην οποία ο Παπανδρέου είχε μεγάλο μερίδιο ευθύνης, εξαιτίας ακριβώς της δεξιάς του στροφής. Τελικά η συντηρητικοποίηση επηρέασε το ίδιο το κόμμα του, με την επικράτηση του «εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ», ήτοι της νεοφιλελεύθερης διολίσθησης της σοσιαλδημοκρατίας. 

Ο Αλέξης Τσίπρας εξελέγη το 2015 ως ένα λαμπρό πρόσωπο, αριστερό, προοδευτικό, που θα έφερνε την ελπίδα. Την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησής του (Ιανουάριος-Ιούλιος 2015), έπεισε πολύ κόσμο πως πράγματι κινείτο σε μια αριστερή κατεύθυνση και πως βάζει

την Ελλάδα και τους Έλληνες μπροστά. Όμως, η δεύτερη περίοδος διακυβέρνησης (Σεπτέμβριος 2015-2019) χαρακτηρίστηκε από μία μετριοπάθεια, μία δεξιά-συντηρητική στροφή, που απογοήτευσε και έδιωξε τους αριστερούς από τις τάξεις του. Τελικά, αφού κέρδισε 2 εκλογικές αναμετρήσεις, ηττήθηκε από τον (Κυριάκο) Μητσοτάκη, έναν στυγερό νεοφιλελεύθερο που προσπάθησε να αντιστρέψει τα όποια προοδευτικά βήματα του Αλέξη. Η εκλογή του Μητσοτάκη αποτέλεσε ένα πρώτο παράδειγμα μιας συντηρητικοποίησης της κοινωνίας, στην οποία ο Τσίπρας είχε μεγάλο μερίδιο ευθύνης, εξαιτίας ακριβώς της δεξιάς του στροφής. Βίοι Παράλληλοι, όπερ έδει δείξαι. Η λογική αλληλουχία προοικονομεί μία συντηρητικοποίηση του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά η αλήθεια είναι πως αυτή έχει ήδη πραγματοποιηθεί. 

Δεν είναι μόνο πρόσωπα, όπως η πασοκογενής τάση, ή ακόμα και ο Αντώναρος, που μαρτυρούν αυτήν τη συντηρητικοποίηση. Είναι και η αντανακλαστική ειδωλολατρία μιας μεγάλης μερίδας των εναπομείναντων ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ, κατόπιν εκλογικής συντριβής, αλλά και προεδρικής παραίτησης, προς το πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα, και η μητσοτακικού τύπου κατηγορία των πάντων, εκτός του Προέδρου, για την κατάντια του ΣΥΡΙΖΑ. Φταίει το ΚΚΕ, φταίει το ΠΑΣΟΚ, φταίει ο Βαρουφάκης, φταίει η Ομπρέλα. Οτιδήποτε είναι πιο αριστερό από τον Πρόεδρο φταίει. Δε φταίει ο ίδιος, δε φταίνε οι μεταγραφές του, δε φταίει η στρατηγική του «να νικήσουμε τους νεοδημοκράτες με τους νεοδημοκράτες Αντώναρο, Κύρτσο και τον Μαραντζίδη», δε φταίει η διεύρυνση προς τα δεξιά, προς κάποιο «δημοκρατικό κέντρο», δε φταίει η δεξιά στροφή σε κομβικά σημεία όπως τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, δε φταίει η νεοφιλελεύθερη αποπολιτικοποίηση του αντιπολιτευτικού του λόγου, η εμμονή στην πρακτικότητα, την ευθύνη, τη σοβαρότητα (που δεν τον αντιπροσωπεύουν, άλλωστε), στην ηθικολογία. Για την ήττα του Συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς, φταίει η Αριστερά – αυτό μας λέει η πλειοψηφία στον ΣΥΡΙΖΑ. Συντηρητικοποίηση εντός του κόμματος, όπερ έδει δείξαι. 

Παραιτήθηκε, λοιπόν, ο Τσίπρας. Και τώρα τι; Μετά τον Τσίπρα το χάος, μετά τον Τσίπρα το τίποτα. Αυτό πιστεύει η πλειοψηφία των μελών και υποστηρικτών του ΣΥΡΙΖΑ και, ως αληθώς ειπείν, αυτό πιστεύει η πλειοψηφία των παρατηρητών. Ο Τσίπρας το 2019 ίσως να μην την είχε δει Ανδρέας· ίσως να αναγνώριζε ότι το κόμμα του ήταν προσωποπαγές (πράγμα ντροπιαστικό για ένα αριστερό κόμμα, ιδίως της αντι-σταλινικής παράδοση – ακούς Γιάνη;) και πως χωρίς αυτόν ο ΣΥΡΙΖΑ θα κατέρρεε. Τελικά κατέρρευσε με αυτόν. Και τώρα τι; 

Στον ΣΥΡΙΖΑ σύντομα θα επιλέξουν τη νέα τους ηγεσία. Το διακύβευμα ποιο θα είναι; Ο ΣΥΡΙΖΑ γαρ κατέρρευσε ήδη. Ο ΣΥΡΙΖΑ γαρ εγκατέλειψε ήδη την Αριστερά, και η Αριστερά τον ΣΥΡΙΖΑ. Διακύβευμα δεν υπάρχει για το κόμμα. Διακύβευμα υπάρχει για την κοινωνία: θα αποδεχθεί έναν «εκσυγχρονιστικό» ΣΥΡΙΖΑ, ένα ΠΑΣΟΚ-2, και τη συντηρητικοποίηση της κοινωνίας που αυτός συνεπάγεται και προκαλεί, ή θα καταλάβει, έστω την ύστατη στιγμή, ότι για την κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ, δεν φταίει η Αριστερα;